بسیاری از افراد می‌پرسند یک جراح یا پزشک ارتوپدی دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد و یا پزشک ارتوپدی چه بیماری‌هایی را درمان می‌کند. پزشکان ارتوپدی برای درمان سیستم اسکلتی عضلانی بدن از روش‌های جراحی و غیرجراحی استفاده می‌کنند. این سیستم دربرگیرنده آسیب‌های ورزشی، اختلالات ستون فقرات، بیماری‌های دژنراتیو، عفونت‌ها، تومورها و ناهنجاری‌های مادرزادی است.
برای بسیاری از افراد سؤال است که متخصص ارتوپدی چه اقداماتی انجام می‌دهد و دقیقاً چه مشکلاتی را درمان می‌کند. حقیقت این است که پزشکان ارتوپدی طیف گسترده‌ای از مشکلات سیستم اسکلتی-عضلانی را شامل دردهای ناشی از صدمات ورزشی، ستون فقرات، آرتروز و بسیاری دیگر را با روش‌های مختلف درمان می‌کنند. در این مقاله، به شکل مفصل به این پرسش پاسخ می‌دهیم و فعالیت‌های رایج یک پزشک ارتوپدی را بررسی می‌کنیم. همچنین نگاهی کوتاه به درمان‌های جراحی و غیرجراحی در ارتوپدی می‌اندازیم. این درمان‌ها شامل آرتروسکوپی، فیوژن، فیکسیشن داخلی (ایمپلنت‌ها)، تعویض مفصل، استئوتومی، ترمیم بافت نرم و نیز تزریقات و مدیریت درد می‌شود. این موارد تقریباً تمامی فعالیت‌هایی را که پزشکان ارتوپدی در جهت کاهش درد بیماران و درمان بخش‌های آسیب‌دیده سیستم اسکلتی-عضلانی بدن انجام می‌دهند، پوشش می‌دهد.
پزشک ارتوپدی کیست؟
پزشک ارتوپدی متخصصی است که در تشخیص، درمان، پیشگیری و بازتوانی اختلالات، صدمات و بیماری‌های سیستم اسکلتی-عضلانی بدن تبحر دارد. این سیستم شامل استخوان‌ها، اعصاب، مفاصل، رباط‌ها و تاندون‌ها است. به بیان دیگر، هرگاه در ناحیه دست و مچ، پا و مچ پا، زانو، شانه و آرنج، گردن، کمر یا لگن دچار درد شدید، مراجعه به متخصص ارتوپدی توصیه می‌شود.
متخصص ارتوپدی از روش‌های جراحی و غیرجراحی متنوعی برای درمان بهره می‌گیرد؛ این روش‌ها می‌توانند شامل مصرف دارو، ورزش، فیزیوتراپی، ماساژدرمانی و سایر رویکردهای توانبخشی یا جایگزین باشد. برخی از متخصصان ارتوپدی در همه شاخه‌های این حوزه فعالیت می‌کنند، اما بسیاری از پزشکان در بخش‌های خاصی چون دست، شانه، آرنج، ستون فقرات، لگن، زانو یا پا و مچ پا تخصص بیشتری دارند.
پزشکان ارتوپدی چه می‌کنند؟
دردهای اسکلتی-عضلانی یکی از رایج‌ترین دلایل مراجعه افراد به پزشک در طول سال است. عوامل و مصدومیت‌های گوناگونی می‌تواند منشأ این دردها باشد و پزشکان ارتوپدی اغلب می‌توانند در کاهش یا ریشه‌کن کردن آن نقش مؤثری ایفا کنند. شاید بدانید که ارتوپدی‌ها شکستگی‌های استخوان را درمان کرده و مفاصل دردناک را تعویض می‌کنند، اما آن‌ها همچنین بیمارانی با مشکلات زیر را نیز درمان می‌کنند:
- آسیب‌های ورزشی
- دردهای کمری، دیسک‌های پاره‌شده و تنگی کانال نخاعی
- تومورهای استخوانی
- سندرم تونل کارپال، آرتریت دست و صدمات دست
- مشکلات مادرزادی مانند پاچنبری (Club Foot)، پای پرانتزی و دیسپلازی لگن
- ضربه‌های ارتوپدی (ترومای اسکلتی-عضلانی)
- طول اندام‌های نابرابر و روش‌های افزایش طول اندام
- صدمات تاندون آشیل، بونیون‌ها و صدمات پا و مچ پا
- پوکی استخوان (استئوپروز)
- آرتریت (التهاب مفصل)
علاوه بر موارد فوق، پزشکان ارتوپدی در زمینه ترمیم تاندون‌ها و رباط‌های پاره‌شده، درمان پیچ‌خوردگی و کشیدگی (رگ‌به‌رگ شدن)، جاانداختن و ثابت کردن شکستگی‌ها و دررفتگی‌ها، تقویت عضلات ضعیف و انجام جراحی‌های مختلف مهارت دارند. برخی از این جراحی‌ها برای ترمیم استخوان‌ها و بافت‌های نرم آسیب‌دیده، برخی دیگر برای اصلاح ناهنجاری‌های مادرزادی و همچنین صدمات ناشی از بیماری‌ها یا عفونت‌ها صورت می‌گیرد.
مهم‌ترین روش‌ها و تکنیک‌هایی که پزشکان ارتوپدی در جراحی یا درمان غیرجراحی به کار می‌برند عبارتند از:
- آرتروسکوپی: فرآیندی که از دوربین برای مشاهده درون مفصل استفاده می‌شود.
- فیوژن (Fusion): فرآیندی که در آن استخوان‌ها به یکدیگر جوش می‌خورند.
- فیکسیشن داخلی (Internal Fixation): اتصال و نگه‌داشتن قطعات شکسته استخوان به کمک پیچ، پین یا پلیت.
- تعویض مفصل: حذف و جایگزینی مفصل آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی (در انواع جزئی، کلی یا بازنگری).
- استئوتومی (Osteotomy): اصلاح ناهنجاری استخوان با برش و تغییر موقعیت آن.
- ترمیم بافت نرم: ترمیم تاندون‌ها یا رباط‌های آسیب‌دیده.
- تزریقات و مدیریت درد: روش‌های تزریقی برای کاهش درد و بهبود عملکرد.
در ادامه، هر یک از این تکنیک‌ها و روش‌ها را بیشتر توضیح می‌دهیم.
آرتروسکوپی
آرتروسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی برای بررسی و گاهی درمان آسیب‌های درون مفصل است. در این روش، جراح از آرتروسکوپ (نوعی اندوسکوپ مخصوص مفاصل) استفاده می‌کند که از طریق یک برش کوچک وارد مفصل می‌شود. از مزیت‌های مهم آرتروسکوپی این است که مفصل نیازی به باز شدن کامل ندارد و این امر زمان بهبود را کاهش و شانس موفقیت را افزایش می‌دهد، چرا که آسیب کمتری به بافت‌های اطراف وارد می‌شود.
واژه آرتروسکوپی از دو کلمه یونانی “arthro” به معنی مفصل و “skopein” به معنی دیدن تشکیل شده است که در اصل به معنای «نگاه کردن به داخل مفصل» است. آرتروسکوپی انواع مختلفی دارد و برای درمان قسمت‌های مختلف بدن مانند زانو، لگن، شانه، مچ دست، ستون فقرات و حتی مفصل گیجگاهی-فکی به کار می‌رود.
فیوژن (Fusion)
یکی دیگر از تکنیک‌های مهم در جراحی ارتوپدی، فیوژن (جوش خوردن یا ادغام استخوان‌ها) است. این روش در مواردی مانند فیوژن مهره‌های ستون فقرات یا جوش دادن مفاصلی که دچار آرتروز شدید هستند، به کار می‌رود. در صورتی که آرتروز یا آسیب شدید مفصلی درد زیادی ایجاد کند، پزشک ارتوپدی ممکن است جراحی فیوژن را پیشنهاد دهد. در طی این فرایند، دو استخوانی که مفصل دردناک را تشکیل می‌دهند، به یک استخوان تبدیل می‌شوند. به این ترتیب، درد کاهش یافته و مفصل پایداری بیشتری پیدا می‌کند و بیمار راحت‌تر می‌تواند وزن روی آن تحمل کند.
این روش در مفاصل مختلفی مانند ستون فقرات، مچ پا، مچ دست، انگشتان، شست دست و پا قابل انجام است. روند بهبودی پس از فیوژن ممکن است طولانی و حتی چندین ماه زمان ببرد؛ بنابراین، پزشکان ارتوپدی پیش از انجام فیوژن، معمولاً بیمار را در جریان مدت زمان و پیچیدگی‌های دوران نقاهت قرار می‌دهند.
فیکسیشن داخلی و ایمپلنت‌های ارتوپدی
فیکسیشن داخلی یک عمل جراحی در ارتوپدی است که طی آن از ایمپلنت‌های ارتوپدی برای ترمیم استخوان‌های شکسته استفاده می‌شود. در این روش، از فیکساتورهای داخلی ساخته‌شده از استیل ضدزنگ، آلیاژ تیتانیوم یا آلیاژ کبالت-کروم بهره می‌گیرند. این فیکساتورها در سه نوع کلی دسته‌بندی می‌شوند:
- پلیت و پیچ
- سیم‌های کرشنر (Kirschner wires یا K-wires)
- نیل یا میله درون‌استخوانی (Intramedullary nails)
جراحی‌های فیکسیشن داخلی به دو روش اصلی انجام می‌شوند: کاهش باز با فیکسیشن داخلی (ORIF) و کاهش بسته با فیکسیشن داخلی (CRIF). در روش ORIF، استخوان از طریق جراحی باز در جای درست قرار داده می‌شود و سپس با پیچ، پلیت یا پین ثابت می‌شود. اما در روش CRIF، بدون نیاز به باز کردن گسترده محل شکستگی، استخوان در جای درست قرار گرفته و سپس با ابزارهای داخلی (پیچ یا پلیت) تثبیت می‌شود.
تعویض مفصل یا جایگزینی ایمپلنت
جراحی تعویض مفصل (یا Replacement Arthroplasty) یکی دیگر از روش‌های رایج در ارتوپدی است که در آن سطح مفصل آسیب‌دیده یا دچار آرتروز، برداشته و با یک پروتز یا ایمپلنت ارتوپدی جایگزین می‌شود. وقتی درد شدید مفصل یا اختلال عملکرد آن با روش‌های کم‌تهاجمی برطرف نشود، پزشکان ارتوپدی تعویض مفصل را پیشنهاد می‌کنند.
تعویض مفصل در بسیاری از مفاصل مانند شانه، لگن، زانو، مچ پا و حتی انگشتان انجام می‌شود. جنس پروتز می‌تواند فلزی، سرامیکی یا ترکیب آلیاژهای مختلف باشد. مواد سرامیکی متداول در جراحی تعویض مفصل شامل آلومینا، زیرکونیا، سیلیکا، هیدروکسی‌آپاتیت، تیتانیوم نیترید و سیلیکون نیترید هستند. انتخاب نوع پروتز و ماده به کار رفته، بسته به شرایط بیمار و تشخیص پزشک متفاوت است.
استئوتومی (Osteotomy)
استئوتومی عمل جراحی‌ای است که در آن استخوان برش داده شده و دوباره شکل‌دهی می‌شود. از این روش برای ترمیم مفاصل آسیب‌دیده یا اصلاح بدشکلی‌های استخوان استفاده می‌شود. به بیان ساده‌تر، اگر استخوانی دچار انحراف و بدشکلی باشد و به درستی با مفصل هماهنگ نباشد، از استئوتومی برای برش و تغییر موقعیت استخوان بهره می‌گیرند.
استئوتومی برای بهبود درد آرتروز، به‌ویژه در لگن و زانو نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فرآیند امکان اصلاح در استخوان‌ها و مفاصل مختلف بدن مانند لگن، زانو، ستون فقرات، فک، شست پا و چانه را فراهم می‌کند. به دلیل ماهیت جدی این روش، دوران بهبودی طولانی مدتی دارد و نیاز به مشورت دقیق با پزشک ارتوپدی برای برنامه‌ریزی بهینه درمان‌های غیرجراحی مکمل در دوره نقاهت ضروری است.
ترمیم بافت نرم
بافت نرم در بدن شامل بافت‌هایی است که ساختارها و اندام‌های دیگر را احاطه یا حمایت می‌کنند و بافت سخت نظیر استخوان نیستند. از جمله این بافت‌ها می‌توان به تاندون‌ها، رباط‌ها، فاشیا، پوست، بافت‌های فیبری، چربی، غشای سینوویال و همچنین عضلات، اعصاب و رگ‌های خونی اشاره کرد.
آسیب بافت نرم، در واقع صدمه به رباط‌ها، عضلات و تاندون‌های نواحی مختلفی نظیر لگن، زانو، شانه و آرنج است که می‌تواند ناشی از کشیدگی، رگ‌به‌رگ شدن یا استفاده مداوم از یک ناحیه باشد. این صدمات اغلب موجب تورم، درد، کبودی و اختلال در عملکرد می‌شوند. برای درمان این آسیب‌ها و ترمیم رباط‌ها و تاندون‌های پاره‌شده، روش‌های ویژه ترمیم بافت نرم توسط متخصصان ارتوپدی به کار گرفته می‌شود.
تزریقات و مدیریت درد
تزریق‌های ارتوپدی دارو را به ناحیه خاصی از بدن می‌رسانند تا در کاهش یا از بین بردن درد مؤثر باشند. شاید این تزریقات، همه دردهای شدید ارتوپدی را به‌طور دائمی یا فوری برطرف نکنند، اما نقش مهمی در کاهش درد و افزایش راحتی بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره دارند. چهار نوع اصلی تزریق در ارتوپدی عبارت‌اند از:
- تزریق ضد التهاب: این نوع تزریق، التهاب را به سرعت کاهش می‌دهد و معمولاً در نواحی مانند مچ دست، ستون فقرات، شانه، زانو، لگن، آرنج یا مچ پا استفاده می‌شود.
- تزریق ویسکوساپلمنتیشن (Viscosupplementation): دارو را مستقیم به داخل مفصل تزریق می‌کنند. این کار باعث کاهش اصطکاک در حین حرکت و کاهش درد ناشی از آرتروز می‌شود و در عین حال دامنه حرکتی مفصل را بهبود می‌بخشد.
- تزریق پلاکت غنی از پلاسمــا (PRP): در این روش از پلاکت‌های خود بیمار برای تسریع روند ترمیم مفاصل، تاندون‌ها و بافت‌های نرم استفاده می‌شود. از این روش برای درمان آرتروز، تاندونیت، صدمات مزمن تاندون، مشکلات کمر و ستون فقرات، آسیب‌های عصبی و زخم‌های مزمن بهره می‌گیرند.
- تزریق سلول‌های بنیادی (Stem Cell Injections): در این روش، سلول‌های بنیادی خود بیمار برای درمان آرتروز و آسیب‌های بافت نرم استفاده می‌شوند. این رویکرد، روشی پیشرو در درمان غیرجراحی ارتوپدی محسوب می‌شود. سلول‌های بنیادی از مغز استخوان بیمار (اغلب لگن یا استخوان ران) استخراج شده و قادرند بافت نرم، غضروف و حتی استخوان را بازسازی کنند. این تزریقات به تسریع روند بهبود، بهبود عملکرد و کاهش درد کمک شایانی می‌کنند.
جمع‌بندی
پزشکان ارتوپدی نقش کلیدی در حفظ و بهبود سلامت سیستم اسکلتی-عضلانی بدن ایفا می‌کنند. طیف گسترده‌ای از مشکلات رایج از جمله شکستگی‌ها، آرتروز، دردهای کمری، صدمات ورزشی، بیماری‌های دژنراتیو، عفونت‌ها، ناهنجاری‌های مادرزادی و دردهای مفصلی به کمک روش‌های جراحی و غیرجراحی ارتوپدی قابل تشخیص و درمان هستند. شناخت دقیق این روش‌ها و آگاهی از تخصص پزشکان ارتوپدی به بیماران کمک می‌کند تا در صورت بروز درد یا مشکل در استخوان‌ها، مفاصل یا بافت‌های نرم، بهتر تصمیم‌گیری کرده و روند درمان سریع‌تر و مؤثرتری داشته باشند.
در نهایت، پزشکان ارتوپدی با ترکیب دانش تئوری و مهارت‌های بالینی، بهترین راهکارهای درمانی را متناسب با شرایط هر بیمار ارائه می‌دهند؛ از توصیه‌های ساده در مورد تقویت عضلات و تغییر سبک زندگی گرفته تا استفاده از جراحی‌های پیچیده نظیر آرتروسکوپی، تعویض مفصل یا فیکسیشن داخلی. هر بیمار باید بسته به شدت و نوع آسیب، پس از مشاوره با متخصص ارتوپدی، رویکرد درمانی مناسب را برگزیند.
References : orthoinfo.aaos , webmd
