تنگی کانال نخاعی زمانی رخ می‌دهد که فضاهای موجود در ستون فقرات شما – به دلایلی همچون فرسایش ناشی از افزایش سن، آسیب‌دیدگی یا یک وضعیت پزشکی خاص – باریک می‌شوند. در صورت فشرده شدن نخاع، ممکن است دچار درد، ضعف و علائم دیگری شوید.
ستون فقرات پشتیبانی و ثبات بخش فوقانی بدن را بر عهده دارد و امکان چرخش و پیچش را فراهم می‌کند. طناب نخاعی از اعصاب نخاعی تشکیل شده است که سیگنال‌ها را از مغز به بقیه قسمت‌های بدن منتقل می‌کنند. معمولاً استخوان‌ها و بافت‌های اطراف، از این اعصاب محافظت می‌کنند؛ اما اگر اعصاب نخاعی آسیب ببینند یا تحت فشار قرار گیرند، عملکرد روزمره بدن مختل خواهد شد.
تنگی کانال نخاعی به وضعیتی اشاره دارد که در آن فضاهای ستون فقرات تنگ شده و در نتیجه طناب نخاعی تحت فشار قرار می‌گیرد. این روند معمولاً به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد و ممکن است در هر قسمتی از ستون مهره‌ها بروز کند.
در صورتی که این تنگی اندک باشد، ممکن است هیچ علامتی مشاهده نشود؛ اما وقتی این محدودیت فضای نخاعی زیاد شود، اعصاب تحت فشار قرار می‌گیرند و باعث بروز مشکلات مختلفی خواهند شد.
انواع مختلفی از تنگی کانال نخاعی وجود دارد که عبارتند از:
- تنگی کانال نخاعی کمری (Lumbar Spinal Stenosis) که قسمت پایین کمر را درگیر می‌کند.
- تنگی کانال نخاعی گردنی (Cervical Spinal Stenosis) که ناحیه گردن را درگیر می‌کند.
- تنگی سوراخی (Foraminal Stenosis) که دهانه‌های استخوانی محل عبور عروق و اعصاب (فورامن‌ها) را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- تنگی کانال نخاعی تندم (Tandem Spinal Stenosis) که دست‌کم دو ناحیه از ستون فقرات را درگیر می‌کند.
علائم و عوارض تنگی کانال نخاعی
علائم تنگی کانال نخاعی معمولاً به مرور زمان و با افزایش فشار بر اعصاب بروز و شدت پیدا می‌کنند. در صورت ابتلا به تنگی کانال نخاعی، ممکن است با موارد زیر مواجه شوید:
- ضعف در پاها یا دست‌ها
- بی‌حسی در پاها یا باسن
- درد کمر حین ایستادن یا راه رفتن
- مشکلات تعادلی
نشستن روی صندلی معمولاً این علائم را تسکین می‌دهد، اما با ایستادن یا راه رفتن دوباره بازمی‌گردند. همچنین تنگی کانال نخاعی ممکن است مشکلاتی در کنترل روده، مثانه و عملکرد جنسی ایجاد کند.
علل تنگی کانال نخاعی
شایع‌ترین علت تنگی کانال نخاعی، روند طبیعی پیری است. با افزایش سن، بافت‌های ستون فقرات ممکن است ضخیم‌تر شوند و استخوان‌ها رشد کنند؛ در نتیجه اعصاب نخاعی فشرده می‌شوند. با این حال، شرایط پزشکی دیگری نیز در شکل‌گیری این عارضه نقش دارند، از جمله:
- آکندروپلازی (Achondroplasia):
نوعی کوتولگی که در آن رشد طبیعی استخوان‌ها به ویژه در ستون فقرات مختل می‌شود. - اسپوندیلیت آنکیلوزان (Ankylosing Spondylitis):
نوعی آرتریت مزمن که موجب التهاب در ستون فقرات و رشد خارهای استخوانی می‌شود. - تنگی مادرزادی کانال نخاعی (Congenital Spinal Stenosis):
حالتی که فرد به طور مادرزادی دچار کانال نخاعی باریک‌تر از حد طبیعی است. - کلسیفیکاسیون رباط طولی خلفی (OPLL):
رسوب کلسیم بر روی رباطی که در امتداد کانال نخاعی قرار دارد. - آرتروز (Osteoarthritis):
در این عارضه غضروف مفاصل تحلیل می‌رود. وقتی غضروف بین مهره‌ها آسیب ببیند، احتمال رشد خارهای استخوانی در ستون فقرات بالا می‌رود. - بیماری پاژه استخوان (Paget’s Disease of Bone):
اختلال مزمنی که باعث می‌شود استخوان‌ها ضعیف و بزرگ‌تر از اندازه طبیعی شوند. - آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis):
موجب التهاب مزمن در مفاصل شده و می‌تواند به شکل‌گیری خارهای استخوانی منجر شود. - اسکولیوز (Scoliosis):
انحنای غیرطبیعی ستون فقرات که ممکن است ناشی از شرایط ژنتیکی، ناهنجاری‌های عصبی یا علت‌های ناشناخته باشد. - آسیب‌های نخاعی:
شکستگی‌های استخوانی می‌توانند باعث فشار مهره‌ها یا قطعات استخوانی بر اعصاب نخاعی شوند. همچنین لغزش یا فتق دیسک نیز می‌تواند اعصاب را تحت فشار قرار دهد. - تومورهای نخاعی:
رشد توده‌های بافتی در کانال نخاع ممکن است التهاب ایجاد کرده و ساختار استخوان‌های اطراف را تغییر دهد.
تشخیص تنگی کانال نخاعی
در صورت مشاهده علائمی که حاکی از تنگی کانال نخاعی باشد، پزشک معمولاً با گرفتن شرح حال پزشکی، معاینه فیزیکی و بررسی حرکات بدن شروع می‌کند. سپس ممکن است برای بررسی شواهد تنگی یا سایر مشکلات، انجام آزمایش‌های زیر را توصیه نماید:
- عکس رادیوگرافی (X-ray)، سی‌تی اسکن (CT) یا ام‌آر‌آی (MRI) برای مشاهده دقیق ستون فقرات
- الکترومیوگرام (EMG) برای ارزیابی سلامت اعصاب نخاعی
- اسکن استخوان (Bone Scan) برای بررسی آسیب‌ها یا رشدهای غیرعادی در ستون فقرات
درمان تنگی کانال نخاعی
درمان تنگی کانال نخاعی به علائم بیمار بستگی دارد. برخی از گزینه‌های درمانی رایج عبارتند از:
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs):
برای کمک به تسکین درد استفاده می‌شوند. - دوره کوتاه کورتیکواستروئیدهای خوراکی:
برای کاهش التهاب ستون فقرات به کار می‌رود. - تزریق کورتیزون در ستون فقرات:
می‌تواند به کاهش تورم و التهاب کمک کند. - فیزیوتراپی:
به تقویت و کشش عضلات کمک کرده و همچنین می‌تواند درد و فشار روی اعصاب را کم کند. - داروهای دیگر در صورت درد عصبی:
اگر درد ناشی از درگیری عصب باشد، ممکن است پزشک داروهای خاصی را تجویز کند.
در صورت شدید بودن درد یا ضعف و در شرایطی که سایر روش‌ها مؤثر نباشند، پزشک ممکن است عمل جراحی را توصیه کند. هرچند بیشتر افراد با استفاده از روش‌های غیرجراحی می‌توانند علائم خود را مدیریت کنند.
مراقبت‌های خانگی برای تنگی کانال نخاعی
برخی از درمان‌های خانگی و طب مکمل می‌توانند در کاهش علائم شما مؤثر باشند:
- درمان با گرما:
استفاده از پد گرمایی، حوله گرم، حمام آب گرم یا منابع حرارتی دیگر برای شل شدن عضلات سفت. - درمان با سرما:
استفاده از یخ یا کیسه سرد با حوله دور آن برای کاهش التهاب و درد. - طب سوزنی
- ماساژ
- یوگا
ورزش و فیزیوتراپی در تنگی کانال نخاعی
بیشتر بخوانید:
لامینکتومی؛ روشی برای کاهش فشار بر نخاع
ورزش کردن می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت تنگی کانال نخاعی ایفا کند. حرکاتی که در منزل انجام می‌دهید، می‌توانند مکمل فیزیوتراپی باشند. سعی کنید برنامه ورزشی را بر پایه فعالیت‌هایی بنا کنید که تعادل، انعطاف‌پذیری و قدرت ستون فقرات و عضلات مرکزی بدن را بهبود می‌بخشند.
پیش از شروع هرگونه برنامه تمرینی خانگی، حتماً با پزشک یا فیزیوتراپیست مشورت کنید تا مطمئن شوید حرکات انتخابی برای وضعیت شما بی‌خطر هستند. فیزیوتراپیست معمولاً برنامه ورزشی خانگی ویژه‌ای را ارائه می‌دهد که می‌توانید در طول دوره درمان و پس از آن هم ادامه دهید.
برخی فعالیت‌های مناسب می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- پیاده‌روی‌های کوتاه
- شنا
- استفاده از دوچرخه ثابت
- تمرینات یوگا مانند حرکت “کودک” (Child’s Pose) یا “گربه-گاو” (Cat-Cow)
- نسخه‌های تعدیل‌شده حرکات آموخته‌شده در فیزیوتراپی
جراحی برای تنگی کانال نخاعی
در مواردی که درد شدید و ضعف حرکتی با روش‌های غیرجراحی بهبود نیابند یا توانایی شما در راه رفتن، کنترل روده و مثانه یا انجام فعالیت‌های روزانه مختل شود، ممکن است پزشک جراحی را پیشنهاد کند. روش‌های جراحی مختلفی برای درمان تنگی کانال نخاعی وجود دارد، از جمله:
- لامینکتومی (Laminectomy):
متداول‌ترین روش جراحی تنگی کانال نخاعی است. در این روش، جراح بخشی از مهره را برمی‌دارد تا فضای بیشتری برای اعصاب ایجاد شود. - فورامینوتومی (Foraminotomy):
در این جراحی، دهانه‌های محل خروج اعصاب (فورامن) گشادتر می‌شود. - فیوژن ستون فقرات (Spinal Fusion):
معمولاً در موارد شدیدتر و به‌ویژه زمانی که چندین سطح ستون فقرات درگیر باشند، از این روش استفاده می‌شود. در این عمل، جراح با استفاده از پیوند استخوان یا ایمپلنت‌های فلزی، مهره‌های آسیب‌دیده را به هم متصل می‌کند.
سوالات متداول
تنگی کانال نخاعی چقدر جدی است؟
شدت تنگی کانال نخاعی بستگی به میزان فشار روی اعصاب و بخشی از ستون فقرات که درگیر است، دارد. همچنین ممکن است به مرور زمان وخیم‌تر شود.
چهار مرحله تنگی کانال نخاعی کدام‌اند؟
چهار مرحله بیماری دژنراتیو دیسک (که مرتبط با تنگی کانال نخاعی است) عبارتند از:
- مرحله اول: مرحله اختلال عملکرد، که در آن ستون فقرات محافظت ضربه‌ای خود را از دست می‌دهد و احتمالاً درد خفیفی احساس می‌کنید.
- مرحله دوم: مرحله دهیدراته شدن، در این مرحله کارایی ستون فقرات بیشتر کم می‌شود و درد متوسطی بروز می‌کند.
- مرحله سوم: مرحله تثبیت، که در آن تنگی کانال نخاعی ایجاد شده و درد شدیدتر احساس می‌شود.
- مرحله چهارم: مرحله فروریختگی دیسک‌ها، که ممکن است دیسک‌های نخاعی کاملاً فروریزند و درد بسیار شدید باشد.
علائم شدید تنگی کانال نخاعی چیست؟
اگر طناب نخاعی در اثر تنگی کانال نخاعی تحت فشار قرار گیرد، ممکن است درد، بی‌حسی یا علائم دیگر را تجربه کنید. در موارد شدید، این وضعیت می‌تواند منجر به از دست دادن کنترل روده یا مثانه و محدودیت در تحرک شود.
شایع‌ترین درمان برای تنگی کانال نخاعی چیست؟
معمولاً شایع‌ترین درمان تنگی کانال نخاعی، مصرف دارو برای کاهش التهاب و فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف مهره‌هاست. در فیزیوتراپی، تمرینات تحرکی و تقویتی پیشنهاد می‌شود تا درد و سایر علائم کاهش یابند.
درد ناشی از تنگی کانال نخاعی چه حسی دارد؟
درد تنگی کانال نخاعی می‌تواند به شکل احساس درد، سفتی، سوزش، گزگز یا بی‌حسی بروز کند. این درد ممکن است با راه رفتن، نشستن یا ایستادن تشدید شود و گاهی به پاها، بازوها یا باسن منتشر گردد؛ بسته به این‌که کدام بخش از ستون فقرات تحت تأثیر است.
چشم‌انداز طولانی‌مدت در افراد مبتلا به تنگی کانال نخاعی
بسیاری از مبتلایان به تنگی کانال نخاعی می‌توانند زندگی فعال و کاملی داشته باشند. با این حال، ممکن است لازم باشد برخی تغییرات در برنامه ورزشی یا فعالیت‌های روزمره خود ایجاد کنند تا علائم‌شان را بهتر مدیریت کنند.
پزشک ممکن است ترکیبی از دارودرمانی، فیزیوتراپی یا جراحی را برای تسکین درد و سایر علائم پیشنهاد دهد. حتی پس از درمان، از جمله عمل جراحی، همچنان ممکن است مقداری درد باقی بماند.
برای آگاهی بیشتر از گزینه‌های درمانی و پیش‌بینی وضعیت خود در درازمدت، حتماً با پزشک مشورت کنید.
