شکستگی فشاری (Compression Fractures) یکی از شایع‌ترین انواع شکستگی در ستون فقرات هستند که طی آن مهره‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند و ارتفاع آن‌ها دست‌کم ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش می‌یابد. این نوع شکستگی ممکن است در نتیجهٔ پوکی استخوان، ضربه‌ها و حتی تومورها ایجاد شود. از آنجا که علائم شکستگی فشاری می‌تواند شبیه کشیدگی عضلات کمر یا دردهای معمول ستون فقرات باشد، در بسیاری از موارد تشخیص داده نمی‌شود. در ادامه، ضمن پرداختن به تعاریف و انواع شکستگی‌های فشاری، علل، تشخیص و روش‌های درمان آن را بررسی خواهیم کرد.
شکستگی فشاری چیست؟
شکستگی فشاری نوعی شکستگی ناشی از فشار در استخوان مهره‌های ستون فقرات است که در آن بخشی از مهره خرد شده و ارتفاع آن کاهش می‌یابد. این شکستگی‌ها به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
- وج (Wedge fracture): در این حالت، بخش جلویی مهره در اثر فشار سقوط می‌کند اما بخش پشتی ثابت می‌ماند و مهره حالتی ذوزنقه‌ای یا شبیه گُوِه پیدا می‌کند. این شکستگی اغلب می‌تواند باعث تغییر شکل در انحنای ستون فقرات شود و گاهاً منجر به قوزپشتی (کیفوز) گردد.
- کراش (Crush fracture): در این حالت، کل استخوان مهره یکپارچه فرومی‌ریزد و خرد می‌شود. این شکستگی‌ها در بسیاری موارد پایدار محسوب می‌شوند.
- برست (Burst fracture): مهم‌ترین و جدی‌ترین نوع شکستگی فشاری است؛ چرا که علاوه بر فروریختن مهره در چند جهت، ممکن است قطعات خردشده به نخاع یا بافت‌های اطراف فشار بیاورند و موجب بی‌ثباتی ستون فقرات یا آسیب عصبی شوند. این نوع شکستگی به درمان فوری نیاز دارد.
چرایی اهمیت تشخیص زودهنگام شکستگی فشاری
اگرچه این شکستگی‌ها شایع هستند، اما بسیاری از افراد آن را با دردهای عضلانی یا کشیدگی کمر اشتباه می‌گیرند و درنتیجه تشخیص داده نمی‌شوند. براساس آمارها، حدود دو سوم شکستگی‌های فشاری هر ساله بدون تشخیص و درمان باقی می‌مانند. در صورتی که آگاهی از علائم این عارضه می‌تواند به درمان سریع‌تر و جلوگیری از عوارض جدی‌تر کمک کند.
انواع شکستگی فشاری در ستون فقرات
شکستگی فشاری اغلب در بخش‌های میانی (توراسیک) و پایینی (لومبار) ستون فقرات رخ می‌دهد. همان‌طور که گفته شد، بسته به شکل و شدت خرد شدن مهره، به سه نوع وج، کراش و برست دسته‌بندی می‌شوند:
- وج (Wedge): عموماً در بخش جلویی مهره اتفاق می‌افتد و شکل مهره به صورت wedge یا گُوِه درمی‌آید.
- کراش (Crush): در این نوع، مهره به طور کامل از همه جهات فرو می‌ریزد.
- برست (Burst): به دلیل چندتکه شدن مهره و احتمال آسیب‌های عصبی، از خطرناک‌ترین انواع شکستگی فشاری محسوب می‌شود.
علائم شکستگی فشاری در ستون فقرات
حدود دو سوم افرادی که دچار شکستگی فشاری ناشی از پوکی استخوان هستند، ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند. این افراد گاهی بدون این که متوجه شوند، مهره‌هایشان دچار شکستگی شده است. با این حال، در برخی موارد، علائمی همچون درد ناگهانی یا مزمن در ناحیه کمر بروز می‌کند که پس از چهار هفته تا حدی کاهش می‌یابد و در ۱۲ هفته عموماً بهبود می‌یابد.
سایر نشانه‌های شایع عبارت‌اند از:
- درد شدید هنگام خم یا پیچ‌دادن کمر
- افزایش درد هنگام ایستادن یا راه‌رفتن
- کاهش درد در حالت استراحت یا خوابیدن به پشت
- محدودیت در حرکت ستون فقرات
- کاهش وزن ناگهانی
- تغییر شکل ستون فقرات و ایجاد ناتوانی یا قوز (کیفوز)
- درد در ناحیه لگن
- مشکلات تنفسی (در صورت پیشروی قوزپشتی و فشار بر قفسه سینه)
از آنجا که اغلب شکستگی‌های فشاری در قسمت جلویی مهره رخ می‌دهد، این آسیب کمتر به نخاع و اعصاب فشار می‌آورد و علائمی مانند بی‌حسی و گزگز را به‌ندرت در پی خواهد داشت.
علل شکستگی فشاری
پوکی استخوان: اصلی‌ترین عامل ایجاد شکستگی فشاری محسوب می‌شود و به‌ویژه در زنان بالای ۵۰ سال شایع است. در صورت کاهش چگالی استخوان، حتی فعالیت‌های معمول مانند برداشتن جسمی از روی زمین یا افتادن از ارتفاع کم می‌تواند منجر به شکستگی مهره‌ها شود. در موارد شدید پوکی استخوان، عطسه، سرفه یا حتی غلتیدن در رختخواب نیز ممکن است عامل شکستگی باشد.
ضربه یا تروما: تصادفات رانندگی، افتادن از بلندی یا پریدن‌های شدید می‌تواند فشار ناگهانی روی مهره‌ها اعمال کند و منجر به شکستگی فشاری شود.
بیشتر بخوانید:
نحوه استفاده از پیچ‌های پدیکل ارتوپدی در جراحی ستون فقرات
تومورها: در برخی موارد، سرطان‌های سایر نواحی بدن می‌توانند به استخوان‌های ستون فقرات گسترش یابند و با تضعیف مهره‌ها، احتمال شکستگی فشاری را افزایش دهند.
چگونه شکستگی فشاری تشخیص داده می‌شود؟
فرایند تشخیص، ابتدا با بررسی سابقه پزشکی بیمار آغاز می‌شود. در ادامه، معاینات بالینی انجام می‌گیرد و سپس روش‌های تصویر‌برداری زیر برای تعیین نوع و گسترهٔ آسیب مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- عکس رادیوگرافی (X-ray)
- سی‌تی اسکن (CT scan)
- ام‌آرآی (MRI)
- اسکن هسته‌ای (Bone scan)
روش‌های درمان شکستگی فشاری
در مراحل اولیه، رویکردهای محافظه‌کارانه یا غیرجراحی برای بهبود شکستگی‌های ستون فقرات در نظر گرفته می‌شود، از جمله:
- استراحت مطلق: در بازهٔ زمانی حداکثر تا سه ماه، با هدف کاهش فشار روی مهره آسیب‌دیده
- استفاده از بریس یا آتل: برای محدودکردن حرکت ستون فقرات و کمک به ترمیم مهره‌ها
- فیزیوتراپی و تمرینات ورزشی: با هدف تقویت عضلات اطراف ستون فقرات و بهبود انعطاف‌پذیری
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی: مانند استامینوفن و ایبوپروفن برای کاهش درد و التهاب
- مصرف بیس‌فسفونات‌ها و گاه کلسیتونین: برای افراد مبتلا به پوکی استخوان به‌منظور جلوگیری از شکستگی‌های بیشتر و افزایش تراکم استخوان
در صورتی که متخصص تشخیص دهد روش‌های محافظه‌کارانه کافی نیست یا ستون فقرات ناپایدار شده است، عمل جراحی توصیه می‌شود. جراحی‌های رایج شامل:
- کیفوپلاستی (Kyphoplasty): در این روش، یک بالون کوچک در مهره قرار داده می‌شود و با بادکردن آن، فضایی درون مهره ایجاد می‌گردد. سپس این فضا با سیمان مخصوص پر می‌شود تا شکل و ارتفاع مهره احیا شود.
- ورتبروپلاستی (Vertebroplasty): در این روش، سیمان استخوانی مستقیماً به درون مهره تزریق می‌شود تا آن را پایدار کرده و درد بیمار را کاهش دهد.
اگر ستون فقرات به شدت ناپایدار شده و خطر فشار بر نخاع وجود داشته باشد، ممکن است فیوژن مهره‌ها (جوش دادن مهره‌ها به کمک پیچ و پلاک یا گرافت استخوانی) نیز ضرورت پیدا کند.
چه افرادی در معرض شکستگی‌های فشاری هستند؟
گروه‌های زیر بیشترین خطر ابتلا به شکستگی‌های فشاری را دارند:
- زنان، به‌ویژه پس از دوران یائسگی
- مردان مسن، به‌ویژه بالای ۶۰ سال
- افرادی که دچار کمبود کلسیم و ویتامین D هستند یا زمینه ژنتیکی پوکی استخوان دارند
شکستگی فشاری، عارضه‌ای جدی اما قابل درمان
ستون فقرات تکیه‌گاه اصلی نیم‌تنه، گردن، سر و مخزن نخاع است و در ساختار بدن و سیستم عصبی نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند. هرگونه آسیب در این بخش، ازجمله شکستگی‌های فشاری، می‌تواند دردناک و گاه چالش‌برانگیز باشد.
شکستگی‌های فشاری ستون فقرات عموماً ناشی از پوکی استخوان هستند و اگرچه بسیاری از آن‌ها با گذشت زمان بهبود می‌یابند، ممکن است به تغییر شکل مهره، کوتاه‌شدن قد و ایجاد قوز منتهی شوند. در صورت احساس درد شدید یا طولانی‌مدت، روش‌های متعددی برای کنترل درد و تثبیت ستون فقرات وجود دارد. توجه به تشخیص زودهنگام، انجام اقدامات درمانی مناسب و تداوم مراقبت‌های پس از درمان، می‌تواند از پیامدهای منفی این عارضه کاسته و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
