وقتی از تنگی کانال نخاعی سخن می‌گوییم، یعنی فضایی که در میان مهره‌های ستون فقرات قرار دارد، تنگ‌تر شده و در نتیجه ممکن است به طناب نخاعی و شاخه‌های عصبی آن فشار وارد کند. یکی از دلایل شایع شکل‌گیری این وضعیت، تغییرات مرتبط با بالا رفتن سن و فرسایش ساختارهای ستون مهره‌ها است. این عارضه می‌تواند با نشانه‌هایی مانند احساس درد در کمر یا گردن، گزگز و بی‌حسی در دست و پا و ضعف عضلانی همراه باشد. برای برطرف کردن مشکل تنگی کانال نخاعی، می‌توان روش‌های گوناگونی اعم از مراقبت‌های فردی در منزل، فیزیوتراپی، تزریق‌ها و در برخی موارد جراحی را به کار گرفت.
https://drkeisanmoazeni.com/wp-content/uploads/2025/03/kanal.mkv
تنگی کانال نخاعی چیست؟
تنگی کانال نخاعی به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن فضای پیرامون مهره‌های ستون فقرات کمتر از حد طبیعی شده و فضای کافی برای عبور نخاع و رشته‌های عصبی کاهش می‌یابد. با باریک شدن این فضا، نخاع یا عصب‌ها ممکن است تحریک یا فشرده شوند و در نهایت فرد دچار کمر درد و حتی درد سیاتیک گردد. معمولاً این اتفاق به‌تدریج و طی سال‌ها رخ می‌دهد.
در بسیاری از موارد، علت اصلی این رخداد، آرتروز یا دیگر تغییرات فرسایشی است که با گذشت زمان و افزایش سن به وجود می‌آید. از آنجا که فرآیند تنگ شدن کانال نخاعی اغلب کند پیش می‌رود، ممکن است فرد برای مدت‌ها علامت خاصی نداشته باشد. با توجه به محل تنگی و میزان پیشروی آن، احتمال دارد فرد در ناحیه‌های گردن، پشت، بازوها، پاها یا حتی دستان خود درد، سوزن‌سوزن شدن یا احساس ضعف را تجربه کند.
تنگی کانال نخاعی در کدام قسمت ستون فقرات شکل می‌گیرد؟
تنگی کانال نخاعی قادر است در هر بخش از ستون فقرات ظاهر شود، اما دو نقطه زیر بیش از سایر نواحی درگیر می‌شوند:
- ناحیه کمری (تنگی کانال کمر)
- ناحیه گردن (تنگی کانال نخاعی گردنی)
عوامل گوناگونی سبب می‌شوند که ساختار مهره‌ها دستخوش تغییر گردد و فضای در دسترس نخاع و عصب‌های نخاعی کاسته شود. در این حالت، طناب نخاعی یا عصب‌ها تحت فشار قرار گرفته و منجر به انواع دردهای کمری یا سیاتیک خواهند شد. از دلایل اصلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد اضافی استخوان یا پدید آمدن زائده‌های استخوانی: وقتی غضروف مفاصل (از جمله مفاصل ستون فقرات) تحلیل می‌رود، سطح استخوان‌ها روی هم ساییده شده و بدن برای جبران این آسیب، استخوان تازه می‌سازد. به این بیرون‌زدگی‌های استخوانی اضافی، خار یا زائده استخوانی می‌گویند. اگر این زائده‌ها وارد فضای کانال نخاعی شوند، ممکن است به عصب‌های عبوری فشار بیاورند. همچنین بیماری‌هایی مانند پاژه استخوان می‌توانند زمینه‌ساز رشد بیش از اندازه استخوان در ستون فقرات شده و به اعصاب آسیب بزنند.
- برجسته شدن یا فتق دیسک: میان مهره‌های ستون فقرات، ساختاری دیسک‌مانند و ضربه‌گیر قرار دارد که با گذشت زمان خشک‌تر و نازک‌تر می‌شود. اگر جداره خارجی دیسک دچار پارگی یا ترک شود، بخش ژله‌ای درونی آن بیرون می‌زند و می‌تواند موجب فشار به عصب‌های اطراف گردد.
نشانه‌های تنگی کانال نخاعی
در لحظه‌های اولیه‌ای که تنگی کانال نخاعی شروع می‌شود، ممکن است فرد یا هیچ‌گونه علامتی نداشته باشد یا صرفاً نشانه‌های خفیف را بروز دهد. این فرایند اغلب آرام و به‌آهستگی گسترش می‌یابد و می‌تواند شدیدتر شود. هرچند امکان دارد تنگی کانال نخاعی در هر نقطه از ستون فقرات نمایان شود، اما دو ناحیه کمر و گردن بیش از دیگر بخش‌ها آسیب‌پذیر هستند. شدت و نوع علائم در هر بیمار گوناگون بوده و گاهی تغییرپذیر است.
بیشتر بخوانید:
لامینکتومی؛ روشی برای کاهش فشار بر نخاع
- احساس درد کمری که احتمال دارد گاه‌وبیگاه باشد و به‌صورت سوزش، حساسیت یا درد خفیف خود را نشان دهد.
- درد سیاتیک که از باسن تا انتهای پا کشیده می‌شود و غالباً به دلیل تنگی کانال یا دیسک کمر رخ می‌دهد.
- حس سنگینی در پاها که ممکن است به گرفتگی عضلات منجر شود.
- گزگز یا بی‌حسی در نواحی باسن و پاها.
- ضعف عضلانی در ساق پا که با پیشرفت تنگی کانال شدیدتر می‌شود.
- تشدید درد با ایستادن طولانی مدت، پیاده‌روی یا حرکت در سرازیری.
- افزایش درد در هنگام خم شدن، بالا رفتن از سربالایی یا نشستن.
- از دست دادن کنترل مثانه یا روده در موارد حاد و شدید.
علائم مربوط به تنگی کانال نخاعی گردنی
- درد در ناحیه گردن.
- گزگز یا بی‌حسی در بازو، دست یا پا که در منطقه تحت فشار عصب گردنی بروز می‌یابد.
- ناتوانی و ضعف در بازوها، دستان یا پاها.
- مشکلات مربوط به تعادل بدن.
- کاهش مهارت‌های حرکتی ظریف دست، مانند دشواری در نوشتن یا بستن دکمه لباس.
- از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع (در شرایطی که تنگی کانال گردنی شدید شده باشد).
راه‌های درمان تنگی کانال نخاعی
نوع درمان به عامل به وجود آورنده علائم، موقعیت تنگی در ستون فقرات و شدت نشانه‌ها بستگی دارد. اگر شدت نشانه‌ها کم باشد، پزشک نخستین مرحله را با پیشنهاد برخی مراقبت‌های خانگی آغاز می‌کند. در صورتی که وضعیت بهتر نشود یا تشدید یابد، روش‌های دیگر مانند فیزیوتراپی، مصرف دارو و در نهایت جراحی مدنظر قرار می‌گیرد.
مراقبت‌های شخصی در خانه
استفاده از گرما:
به‌طور معمول، گرم کردن محل درد، یکی از روش‌های تسکین‌دهنده برای آرتروز تلقی می‌شود. گرما باعث افزایش گردش خون در ناحیه آسیب‌دیده شده و عضلات را شل کرده و درد مفاصل را کاهش می‌دهد. همیشه پیش از گذاشتن پد حرارتی روی پوست، از متعادل بودن دمای آن اطمینان حاصل کنید تا جلوی سوختگی احتمالی را بگیرید.
به کار بردن سرما:
اگر استفاده از گرما باعث بهبود علائم نشد، امتحان کردن کمپرس سرد توصیه می‌شود. عمدتاً بهتر است کیسه یخ را ۲۰ دقیقه روی قسمت آسیب‌دیده قرار داده و سپس ۲۰ دقیقه استراحت دهید. سرما به کم شدن ورم، التهاب و حساسیت ناحیه یاری می‌رساند.
تمرینات ورزشی:
پیش از آنکه برنامه ورزشی را آغاز کنید، حتماً با پزشک مشورت نمایید. انجام حرکات ورزشی می‌تواند عضلات را تقویت کرده و از ستون فقرات محافظت کند. ضمن اینکه ورزش به بهبود انعطاف‌پذیری و تعادل نیز کمک می‌کند و ممکن است درد را کاهش دهد.
درمان‌های غیر جراحی
داروهای خوراکی:
مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (نظیر ایبوپروفن، ناپروکسن، آسپیرین یا استامینوفن) برای کم کردن التهاب و درد ناشی از تنگی کانال نخاعی کاربرد دارد. با این همه، باید درباره عوارضی نظیر مشکلات معده (رفلاکس یا زخم معده) که احتمالاً با مصرف طولانی‌مدت این داروها پیش می‌آید، از پزشک سؤال کنید. برخی داروهای دیگر مانند گاباپنتین (ضد تشنج) یا داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین نیز ممکن است برای مدیریت درد مفید باشند. پزشک شاید جهت تسکین کوتاه‌مدت درد، داروهای مخدری مانند اکسی‌کدون یا هیدروکودون تجویز کند، اما به دلیل ریسک اعتیاد، چنین داروهایی تنها در موارد محدود استفاده می‌شوند. شل‌کننده‌های عضلانی مانند سیکلوبنزاپرین نیز می‌توانند در کنترل اسپاسم‌های عضلانی نقش داشته باشند.
فیزیوتراپی:
متخصص فیزیوتراپی می‌تواند یک برنامه جامع و مناسب برای تقویت تعادل، انعطاف‌پذیری و استحکام ستون مهره‌ها طراحی کند. قوی‌تر شدن عضلات شکم و کمر، تحرک و انعطاف بیشتر ستون فقرات را در پی دارد. همچنین ممکن است فیزیوتراپیست روش راه رفتن صحیح را بیاموزد تا کانال نخاعی کمتر تحت فشار قرار بگیرد و علائم کاهش پیدا کند.
تزریق استروئید:
با تزریق کورتیکواستروئید در ناحیه نزدیک عصب‌های تحت فشار یا نقاطی که در اثر سایش استخوان‌ها تحریک شده‌اند، می‌توان التهاب و درد را کمتر کرد. با وجود این، پزشکان تزریق استروئید را به تعداد محدودی در سال (۳ تا ۴ بار) مجاز می‌دانند، زیرا مصرف مکرر استروئید با گذشت زمان، توان بافت و استخوان را تضعیف می‌نماید.
روش رفع فشار یا PILD:
این روش که نوعی کاهش فشار کمری هدایت‌شده با تصویربرداری اشعه ایکس است، برای تنگی کانال نخاعی که از ضخیم شدن رباط خاصی در قسمت پشتی ستون فقرات ناشی می‌شود، مفید است. در این روش سرپایی، صرفاً یک برش کوچک ایجاد شده و بدون نیاز به بیهوشی عمومی یا بخیه، بخشی از رباط ضخیم شده برداشته می‌شود تا فضای درون کانال آزاد گردد.
از مزیت‌های این اقدام می‌توان به عدم آسیب جدی به ساختار استخوانی و مکانیک ستون فقرات و همچنین دوران نقاهت سریع‌تر اشاره کرد. اغلب بیماران چند ساعت پس از عمل به خانه بازمی‌گردند و قادرند به محض ترخیص، راه رفتن یا جلسات فیزیوتراپی را شروع کنند. همین موضوع موجب می‌شود توانایی ایستادن و راه رفتن بیمار طولانی‌تر شده و مشکلاتی نظیر گزگز و ضعف عضلانی به حداقل برسد.
عمل‌های جراحی در تنگی کانال نخاعی
هنگامی که شدت تنگی کانال نخاعی بالا باشد و سایر شیوه‌های غیر جراحی نتوانند بهبودی لازم را حاصل کنند، عمل جراحی گزینه بعدی خواهد بود. این اعمال معمولاً شامل برداشتن بخش‌هایی از بافت استخوانی، خارهای استخوانی یا دیسک‌هایی هستند که فضای کانال نخاع را پر کرده و بر عصب‌های نخاعی فشار می‌آورند.
از جمله روش‌های جراحی تنگی کانال نخاعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لامینکتومی: طی این عمل، بخشی از استخوان لامینا که درگیر آسیب است، برداشته می‌شود تا فضای اضافه‌تری در محدوده عصب‌ها به وجود آید. در برخی موارد برای ایجاد ثبات، لازم است استخوان جداشده به استخوان‌های مجاور پیوند زده شود.
- لامینوتومی: در این روش صرفاً قسمتی از لامینا برداشته می‌شود. جراح با ایجاد حفره‌ای به‌اندازه مورد نیاز، فشار وارده به نقطه خاصی را رفع خواهد کرد.
- لامینوپلاستی: این تکنیک مخصوص مهره‌های گردنی است. در این عمل، جراح با تعبیه لولایی روی لامینا، فضای کانال نخاعی را گسترش می‌دهد. سپس یک ابزار فلزی برای باز نگه داشتن آن قسمت استفاده می‌شود.
عموماً انجام چنین جراحی‌هایی در کاهش علائم مؤثر است، اما در پاره‌ای از بیماران، ممکن است نشانه‌ها تغییری نکند یا حتی تشدید شود. از عوارض بالقوه عمل جراحی می‌توان به احتمال عفونت، ایجاد لخته خون در رگ‌های پا و پارگی غشای پوشاننده نخاع اشاره کرد.
